سم (poison) ماده‌ای است که براثر مواد شیمیایی٬ حتی در دُزکم٬ بر بدن انسان و حیوانات آسیب رسانیده٬ سلامتی را از بین برده و حتی موجبات مرگ را فراهم می‌نماید. اثر سم می‌تواند موضعی باشد و یا پس از عبور از پوست و وارد شدن آن در خون انجام پذیرد. برحسب مقدار یا دُز وارد شده به بدن٬ سم می‌تواند مهلک باشد(دُز مهلک) و یا صدمات جدی به بدن برساند (دُز درمانی) و یا اصولا″ بدون اثر باقی بماند (دُز بی اثر).دُزهای نامبرده٬ حتی در مورد سم‌هایی با مواد شیمیایی یکسان٬ اعتبار مطلق نداشته٬ بلکه علاوه بر نحوه مصرف به نوع٬ سن٬ جنس و حساسیت موجود زنده بستگی دارند. برخی مواد اساسا″ جزو سم‌ها محسوب نمی شوند ولی پس از ورود به بدن موجود زنده طی واکنش‌های پیچیده به ماده سمی تبدیل می‌شوند٬ مانند هگزامتیلن تترامین غیر سمی٬ که در بدن انسان به فورمالدهید سمی تبدیل می‌گردد.
تقسیم‌بندی بر اساس ماهیت شیمیایی

سموم معدنی: شامل سم‌های معدنی طبیعی مانند سولفید هیدروژن ٬  مونوکسید کربن و سم‌های معدنی مصنوعی مانند جیوه(II)کلرید و همچنین نمکهای تالیم و سرب می باشند.

سموم آلی: شامل سم‌های آلی گیاهی مثل آکونیتین و سم‌های حیوانی مانند سم مار می‌باشد. سم‌های آلی مصنوعی در طبیعت وجود نداشته ولی به طور مصنوعی یا سنتز تهیه می شوند. مثل سلاح های شیمیایی گاز خردل٬ گاز اعصاب و یا انواع آفت‌کش ها و قارچ‌کش ها و...

تقسم‌بندی بر مبنای محل کاربرد و نوع آسیب سموم

سم‌های چشم: این سم‌ها تحریکات مختلفی را در اعضای چشم به وجود می‌آورند٬ مانند ترکیب‌های برم٬ آمونیاک٬ کلر٬ دی متیل سولفات٬ فورمالدهید٬ آتروپین٬ کوکائین٬ دی‌نیتروفنل٬ نفتول و تتراهیدرونفتالین.

سم‌های خون: این سم‌ها موجب همولیز گلبولهای قرمز خون می شوند٬ مثل آرسین٬ گلیکولها٬ فسوژن و سم مارو یا باعث متهموگلوبین می‌شوند٬ مانند آنیلین٬ کلراتها٬ نیتریتها٬ سولفیتها. سم‌های خون گاهی نیز در مسیر خونسازی اختلالاتی به وجود می‌آورند مثل مشتقات آنیلین٬ بنزول٬ دی نیتروفنل٬سولفونامیدها و مواد پرتوزا.

سم‌های آنزیمها: این سم‌ها انواع مختلف دارند٬ برخی از آنها موجبات ته‌نشینی پروتئین‌ها را فراهم می‌نمایند مثل نمک فلزهای سنگین٬ ولی برخی دیگر خاصیت بازدارندگی ویژه از خود بروز می دهند٬ مانند استیل آمینو- تیادی‌آزول‌سولفونامید٬ که روی آنزیم کربوآنیداز اثر می‌کند.

سم‌های پوست: سم‌های مزبور انواع مختلف دارند و برخی باعث از بین رفتن رنگدانه پوست می‌شوند مثل ترکیب‌های آرسنیک و نقره. بعضی دیگر شرایط ریزش مو را فراهم می‌کنند مثل آرسنیک تریوکسید و کلروپرن. سم‌های پوست را گاهی به عنوان سلاح کارزار به کار می‌برند٬ مانند: دی کلردی‌اتیل‌سولفید (ایپریت) و کلروینیل‌آرسین‌دی‌کلرید (لوزیت).

سم‌های دستگاه گردش خون: این سم‌ها انواع متعدد دارند٬ برخی موجبات اختلال در ضربان قلب را فراهم می نمایند٬ مثل بنزول٬ کلروفرم. بعضی دیگر به طور مستقیم ویا غیر مستقیم از راه گردش خون روی عضله قلب تاثیرات ناهنجار به جا می‌گذارند٬ مانند آکونیتین٬ آرسنیک٬ نمکهای باریم٬ بنزین٬ بنزول٬ کینین٬ کلروفرم و متانول. از سوی دیگر برخی سم‌ها صدمات جبران‌ناپذیری به رگها وارد می‌کنند٬ برای مثال می توان از آرسنیک تریوکسید و روغن خردل نام برد. سم‌های قلب گاهی تنگی بیش از حد رگها را به دنبال دارند مثل نیکوتین٬ آدرنالین و همچنین نمکهای سرب و باریم. سرانجام نیتریتها٬ گلیسیرین نیترات٬ سم‌های مار و قارچ‌ها موجب گشادی رگهای قلب می شوند.

سم‌های کبد: این سم ها در کبد انباشته و عملکرد درست سلول‌های کبدی را با اشکال مواجه می‌سازند٬ که در نتیجه در سوخت و ساز عمومی بدن تاثیر گذاشته و بیماریهایی از قبیل یرقان٬ ورم کبدی و... را باعث می شوند٬ برای مثال می توان از بنزین٬ کلر٬ بنزول٬ کلروفرم٬ دی نیتروفنل٬ فسفر و سم قارچ نام برد.سمهای دستگاه تنفس: این سم ها آسیب جبران‌ناپذیر به بافتهای ریه می‌رسانند و ممکن است به صورت ترکیب‌های مختلف شیمیایی٬ مانند آمونیاک٬ کلر٬ برم٬ فلوئور و غیره وارد ریه‌ها شوند. نیکوتین٬ دوده و آزبست نیز جزو سم‌های ریه محسوب می‌شوند.

سم‌های دستگاه اعصاب: این سم‌ها از راه پوست٬ تنفس و یا گردش خون وارد دستگاه اعصاب شده و اختلالاتی مانند فلج کردن مراکز مغز٬ سرگیجه و بیهوشی مفرط به وجود می آورند. سم‌های اعصاب معمولا″ به حالت گاز می‌با شند٬ مانند اتر٬ کلروفرم٬ انواع الکلها و غیره . برخی سم‌های دستگاه اعصاب به عنوان سلاح کارزار٬ اهمیت نظامی دارند٬ عمده ترین آنها استرهای فسفریک اسید می باشند.